جرح و تعدیل گواه ، موارد و مهلت آن

شهادت یا گواهی به عنوان یکی از مهم ترین ادله اثبات دعوا در پرونده های حقوقی و کیفری شناخته می شود و دعاوی مالی و غیر مالی فراوانی را به استناد آن می توان اثبات کرد ، لکن برای اینکه گواهی یا شهادت شهود در پرونده موثر و کارا بوده و قابلیت اثبات دعوا را داشته باشد ، شاهد باید ویژگی های قانونی را دارا بوده که در صورت عدم وجود این ویژگی ها ، طرف مقابل می تواند به شاهد معرفی شده ایراد نموده یا به اصطلاح گواه را جرح نماید که البته طرف مقابل نیز می تواند به این ایراد پاسخ داده و اقدام به تعدیل گواه معرفی شده نماید . به همین مناسبت در این مقاله قصد داریم آیین جرح و تعدیل گواه را بر اساس مقررات قانونی بررسی کنیم ؛ بنابراین به توضیح جرح و تعدیل گواه ، موارد جرح گواه و مهلت جرح گواه می پردازیم .

جرح و تعدیل گواه یعنی چه

هر گاه دلیلی که خواهان برای اثبات ادعای خود می آورد گواهی باشد ، باید اسامی و مشخصات و محل اقامت آنان را در دادخواست تعیین کند و خوانده دعوا  نیز همین تکلیف را در اولین جلسه دادرسی دارد . اعلام اسامی ، مشخصات و نشانی گواه به طرف مقابل ، امکان شناسایی و جرح و تعدیل گواه را می دهد . هر چند قانون آیین دادرسی مدنی " موارد جرح گواه " را به شرایط مندرج در قانون آیین دادرسی کیفری ارجاع داده است، اما با توجه به تصویب قانون مجازات اسلامی جدید در سال 1392 قواعد جرح گواه را باید در این قانون جست و جو نمود. به موجب ماده 191 قانون مجازات اسلامی جدید: « ... جرح شاهد عبارت از شهادت بر فقدان یکی از شرایطی که قانون برای شاهد شرعی مقرر کرده است ... » . بنابراین ، در صورتی که شاهدی به دادگاه معرفی شده باشد ولی شرایطی که برای شاهد در قانون ذکر شده را دارا نباشد ، طرف مقابل می تواند به اصطلاح حقوقی این شاهد را جرح نماید تا به شهادت وی اعتبار شهادت شرعی داده نشود . البته پس از جرح گواه در دادگاه توسط شخص ، طرف مقابل نیز می تواند با معرفی شاهد ، عدالت گواه معرفی شده را اثبات نماید که به آن تعدیل گواه نیز می گویند . مطابق ماده 191 قانون مجازات اسلامی :« ... تعدیل شاهد عبارت از شهادت بر وجود شرایط مذکور برای شاهد شرعی است. »

موارد جرح گواه

هر چند شرایط مربوط به شاهد در قانون مدنی نیز ذکر گردیده، در حال حاضر با توجه به تصویب قانون مجازات اسلامی در سال 1392، از آنجا که این قانون آخرین اراده قانون گذار ایرانی بوده، برای مطالعه شرایط شاهد و موارد جرح وی، باید به قانون مجازات اسلامی مراجعه نمود.  

به موجب ماده 177 قانون مجازات اسلامی : «  شاهد شرعی در زمان ادای شهادت باید شرایط زیر را دارا باشد:
الف- بلوغ

ب- عقل

پ- ایمان

ت- عدالت

ث- طهارت مولد

ج- ذینفع نبودن در موضوع

چ- نداشتن خصومت با طرفین یا یکی از آنها

ح- عدم اشتغال به تکدی

خ- ولگرد نبودن » 

یکی از شرایط گواه بلوغ است ؛ بنابراین شهادت دختران، پیش از 9 سالگی و پسران پیش از 15 سالگی پذیرفته نمی باشد. البته ماده 196 مقرر داشته :«  در صورتی که شاهد واجد شرایط شهادت شرعی نباشد، اظهارات او استماع می شود. تشخیص میزان تأثیر و ارزش این اظهارات در علم قاضی در حدود اماره قضایی با دادگاه است. » بنابراین مطابق این ماده، حتی در صورت بالغ نبودن فرد، امکان استماع شهادت وی وجود داشته، لیکن این نوع از شهادت، دلیل محسوب نشده و ارزش اماره قضایی را دارد. برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص سن بلوغ قانونی  کلیک کنید .

یکی از شرایط گواه عقل است ؛ بنابراین اگر گواه فاقد قوه تعقل ، دیوانه و یا مجنون باشد ، می توان گواه را جرح نمود . برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد جنون و انواع آن​ کلیک کنید .

ایمان و عدالت از جمله شرایط گواه است ؛ بنابراین اگر گواه از اقلیت های دینی باشد نمی تواند علیه مسلمان شهادت دهد و همچنین اگر گواه عادل نبوده و سابقه فسق و اشتهار به فساد را داشته باشد ، می توان به این دلایل وی را جرح کرد .

نداشتن نفع شخصی در دعوای مطروحه جزء شرایط لاینفک شاهد یا گواه است ؛ بنابراین اگر گواه نفع شخصی در صدور حکم در دادگاه داشته باشد ، قابل جرح خواهد بود .

عدم اشتغال به تکدی و ولگردی شرط مهمی است که باید در گواه موجود باشد ؛ لذا در صورتی که گواه به گدایی و ولگردی مشغول باشد ، می توان گواه را جرح نمود .

نبودن دشمنی بین گواه و طرف مقابل نیز از جمله شرایط گواه است و جزء مواردی است که می تواند سبب جرح گواه شود .

مهلت جرح گواه

جرح گواه تشریفات خاص و ویژه ای ندارد و علی القاعده باید پیش از ادای گواهی به عمل آید . به موجب ماده 193 قانون مجازات اسلامی: « جرح شاهد شرعی باید پیش از ادای شهادت به عمل آید مگر آنکه موجبات جرح پس از شهادت معلوم شود. در این صورت، جرح تا پیش از صدور حکم به عمل می آید و در هر حال دادگاه مکلف است به موضوع جرح، رسیدگی و اتخاذ تصمیم کند. »

همچنین به موجب تبصره ماده 234 قانون آیین دادرسی مدنی در خصوص مهلت جرح گواه ، این امکان وجود دارد که طرف دعوا برای جرح گواه از دادگاه تقاضای مهلت نماید که در این صورت دادگاه حداکثر برای مدت یک هفته به او مهلت می دهد . 

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد جرح و تعدیل گواه و موارد آن ​در کانال تلگرام آیین دادرسی و ادله اثبات دعوا عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون جرح و تعدیل گواه و موارد آن پاسخ دهند .

منبع : جرح و تعدیل گواه ، موارد و مهلت آن